Zasady projektowania domu energooszczędnego

1. Działka o odpowiednim ukształtowaniu terenu

Szukając działki, warto zwrócić uwagę na możliwość wykorzystania (na pierwszy rzut oka nieatrakcyjnych) jej naturalnych warunków terenowych, wszelkich zagłębień, skarp, nachylenia terenu, a nawet drzew. Wszystkie te elementy powinny przysłużyć się oszczędzaniu energii, podobnie jak precyzyjne zorientowanie budynku względem stron świata.

2. Dobrze wykonany projekt - katalogowy lub indywidualny

Zanim zdecydujemy się na konkretny projekt gotowy albo postanowimy zlecić jego wykonanie architektowi, zastanówmy się wspólnie z członkami rodziny, czego potrzebujemy, jakie mamy potrzeby i sprecyzujmy oczekiwania. Pomyślmy, ile metrów kwadratowych ma mieć dom, ile pokoi i łazienek, oraz czy garaż ma być zintegrowany z domem czy wolnostojący i ile samochodów będzie w nim parkować.

Wybór projektu gotowego z katalogu czy indywidualnego wynika z oczekiwań i wizji inwestorów. W tej chwili na rynku istnieje wiele firm, które oferują gotowe projekty domów energooszczędnych w najwyższych standardach. Należy jednak pamiętać, że każdy gotowy projekt wymaga adaptacji do danej lokalizacji. Czasami łączny koszt takiego taniego projektu i koniecznych zmian może wynieść tyle, co opracowanie projektu indywidualnego, na miarę naszych potrzeb (8-20 tys. zł - w zależności od wielkości domu, stopnia skomplikowania jego bryły, technologii budowania i zastosowanych rozwiązań).

3. Optymalna wielkość i prosty kształt budynku

Im większy dom, tym większa powierzchnia przegród zewnętrznych, większe straty energii i droższe ogrzewanie. Żeby te wydatki nie były nadmierne, przede wszystkim nie warto stawiać zbyt dużego domu. Powierzchnia przegród wynika jednak nie tylko z wielkości budynku, ale także jego kształtu - im bardzie zwarty, tym mniejsza jest powierzchnia jego przegród zewnętrznych i odwrotnie - domy o wymyślnych kształtach (z licznymi przybudówkami, wykuszami i załamaniami ścian oraz skomplikowanym, łamanym dachem) mają powierzchnię przegród większą, niż domy tej samej wielkości zaprojektowane na rzucie prostokąta.

Jeśli dom ma być energooszczędny, powinien mieć prostą, zwartą bryłę. Decyzja co do tego, czy ma być piętrowy czy parterowy, nie ma wpływu na jego efektywność energetyczną. Jest ona związana z walorami architektonicznymi budynku i działki (orientacja, nasłonecznienie, widoki z okien) i preferencjami przyszłych mieszkańców. Dom parterowy bez problemów można uczynić energooszczędnym. Wystarczy zastosować odpowiednio grubą warstwę izolacji w dachu, by zapobiec nadmiernym stratom ciepła przez tę przegrodę.

4. Sprawdzona technologia budowy

Przy aktualnych wymaganiach dotyczących efektywności energetycznej, preferowane są technologie budowy ścian dwuwarstwowych i lekki szkielet drewniany lub metalowy. Rodzaj izolacji i materiał, z jakiego są zbudowane ściany konstrukcyjne, zależy w zasadzie od wyboru inwestora. Dachy w domach jednorodzinnych to najpowszechniej konstrukcja drewniana, nierzadko ocieplona w celu wykorzystania poddasza.

Coraz częściej spotyka się też płaskie stropodachy. Nie zaleca się budowania piwnic, ale warto dobrze ocieplić podłogę na gruncie. Obecnie oferta okien i drzwi przeznaczonych do domów energooszczędnych jest bogata, dlatego ich wybór wiąże się właściwie z ceną i preferencjami materiałowymi inwestora (drewno, PVC, aluminium). Należy zadbać, aby w budynku ograniczyć do minimum mostki termiczne (to obowiązek projektanta i wykonawcy). Są to miejsca zaizolowane gorzej od reszty przegrody, której część stanowią.

Przez mostki termiczne ucieka znacznie więcej ciepła, niż przez pozostałe partie przegrody, wymagają zatem szczególnie starannego ocieplenia. Przez nie przenika również najwięcej pary, tam też łatwo się ona skrapla i powoduje zawilgocenie, które jeszcze pogarsza właściwości termiczne tych miejsc, może także przyczyniać się do rozwoju pleśni.

Mostkami termicznymi są najczęściej:

• połączenia podłogi na gruncie ze ścianą fundamentową;
• połączenia płyty fundamentowej ze ścianą zewnętrzną;
• miejsca osadzenia okien i drzwi;
• połączenie dachu ze ścianą kolankową;
• płyty balkonowe;
• podciągi wystające ze ścian zewnętrznych;
• konstrukcje wsporcze, np. miejsca zamocowania stalowych balustrad, wsporników, anten satelitarnych, a nawet aluminiowe listwy startowe, stosowane w metodzie lekkiej mokrej.

5. Ekonomiczny system grzewczy i wentylacyjny

Dobór rodzaju ogrzewania domu zależy od wielu lokalnych czynników (dostępność sieci gazowej, sieci ciepłowniczej itp.) i należy go dokonać dla konkretnego budynku. Systemy ogrzewania, ze względu na rodzaj źródła ciepła, możemy dzielić na:

• gazowe;
• olejowe;
• węglowe;
• elektryczne (oporowe i do napędu pompy ciepła);
• zdalaczynne (ciepło z miejskiej sieci cieplnej);
• oparte na źródle odnawialnym (biomasa, słońce, wiatr).

Z uwagi na sposób i mechanizm rozprowadzenia ciepła w budynku, wyróżniamy trzy systemy wewnętrznych instalacji grzewczych:

• wodne;
• powietrzne;
• elektryczne (oporowe).

Generalnie można powiedzieć, że sposób ogrzewania domu zależy od jego klasy energetycznej. Czym bardziej energooszczędne rozwiązania konstrukcji budynku wykorzystano, tym bardziej opłaca się stosowanie systemów grzewczych o niskich kosztach inwestycyjnych, np. urządzeń elektrycznych.

W domu energooszczędnym sprawdzi się tylko wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła. Instalacja wentylacji mechanicznej nawiewno- wywiewnej wymaga zastosowania dwóch układów. Przez system kanałów wentylacyjnych i nawiewników świeże powietrze z centrali wentylacyjnej dostaje się do pomieszczeń, natomiast oddzielnymi kanałami do centrali wraca zanieczyszczone powietrze.

Centrala wentylacyjna zawiera zazwyczaj rekuperator, czyli urządzenie składające się z wymiennika ciepła (krzyżowego, przeciwprądowego, obrotowego), dwóch wentylatorów (nawiewnego i wywiewnego), filtra powietrza. Świeże zimne powietrze zasysane z zewnątrz przechodzi przez wymiennik ciepła, ogrzewając się od zużytego powietrza, usuwanego z wnętrza budynku na zewnątrz, również przepływającego przez ten wymiennik. Przepływy są prawie bezgłośnie i odbywają się samoczynnie.

6. Doświadczony wykonawca i kierownik budowy

Domu energooszczędnego nie należy stawiać systemem gospodarczym, zatrudniając przypadkowych wykonawców. Budowę powinno się powierzyć firmie z dużym doświadczeniem potwierdzonym referencjami, które można zweryfikować. Liczba błędów, które wykonawcy mogą popełnić przy budowie domu prawie niezużywającego energii jest tak duża, a ich skutki jeszcze większe, że nie warto ryzykować. Koszty napraw i spraw sądowych będę dużo wyższe, niż oszczędności wynikające z zaangażowania taniej, niedoświadczonej ekipy. Zdecydowanie należy zatrudnić kierownika budowy (jak również inspektora nadzoru inwestorskiego) z doświadczeniem w prowadzeniu tego typu budów.

Dr inż. Arkadiusz Węglarz
Właściciel samodzielnie zbudowanego domu energooszczędnego
fot. otwierająca: ©ONIDJI/FOTOLIA