Konstrukcja dachu spadzistego. Charakterystyka i wykonanie

Czego dowiesz się z artykułu?

• Skąd popularność dachów spadzistych?
• Jakie są rodzaje więźby na dach spadzisty?
• Jak wykonać podkład pod pokrycie w dachach spadzistych?

Skąd popularność dachów spadzistych?

Dach to jeden z najistotniejszych elementów budynku - ma chronić dom i dobytek, który w nim gromadzimy, przed warunkami atmosferycznymi: deszczem, śniegiem, wiatrem. To dość skomplikowany układ konstrukcji, podkładu i pokrycia (licząc od dołu). Dwie górne warstwy odpowiadają za szczelność dachu, dolna za jego stabilność i bezpieczeństwo.

W naszym kraju dominują dachy spadziste, o kącie nachylenia połaci między 30 i 45°. Zważywszy na warunki klimatyczne, to rozsądny wybór - ze skośnej połaci szybko spływa deszczówka, nie zalega też na niej gruba i bardzo ciężka warstwa śniegu. Decyzję, czy dach ma być spadzisty czy płaski oraz czym będzie pokryty podejmuje inwestor. Dopasowanie do jego wizji rozwiązań technicznych i konstrukcji dachu to zadanie uprawnionego projektanta.

Dachy płaskie mają budowę żelbetową, rzadziej drewnianą, w formie tzw. stropodachu. Dachy spadziste opierają się prawie zawsze na drewnianej konstrukcji, zwanej więźbą.

Różne kształty dachów

Dach spadzisty a użytkowe poddasze

Kilkadziesiąt lat temu pod takim dachem był strych - graciarnia na rzeczy, które kiedyś może się przydadzą. Współcześnie urządza się tam użytkowe poddasza z sypialniami i łazienkami. Najczęściej planuje się je pod dachem dwuspadowym, choć wygodniej jest pod mansardowym. Czterospadowy wyraźnie ogranicza przestrzeń. Planujący użytkowe poddasze powinni mieć świadomość, że zgodnie z przepisami minimalna wysokość pomieszczeń mieszkalnych to 2,2 m. Pod skosami liczy się ją jako średnią, poczynając od 1,9 m.

Rodzaj projektowanej więźby wynika z rozpiętości i kąta nachylenia dachu. Komplikować ją mogą załamania połaci dachowych, lukarny itp. Trzeba przy tym pamiętać, że im bardziej złożony kształt dachu, tym trudniej go wykonać i tym jest droższy.

Może cię zainteresować

Zalety i zastosowanie chłodnych dachów SOPREMA Jaką blachę użyć do wykończenia elewacji? Bezpieczne poddasze - niepalna wełna i ogniochronne płyty g-k Drewno klejone - wszystko co powinieneś wiedzieć Zasady poprawnego montażu okna dachowego Co to jest blachodachówka hybrydowa i jak się ją montuje? Co jest ważne przy układaniu blachy dachowej z posypką skalną? Czym pokryć nowoczesny dom o bryle stodoły? Jaka papa na deskowanie? Jakie są zalety blachodachówek z posypką skalną? 10 kluczowych powodów, by wymienić stare okno dachowe w 2024 roku BauderECO - ekologiczna termoizolacja dachu Dach płaski wentylowany czy niewentylowany? Które rozwiązanie jest lepsze w budynku mieszkalnym? Skuteczna hydroizolacja dachu płaskiego za pomocą membrany PVC Konstrukcyjne łuki z drewna gięto-klejonego Jak prawidłowo położyć folię paroizolacyjną? Jakie wybrać rolety do okien dachowych? Jakie odległości zachować montując haki do rynny? Jak doświetlić pomieszczenia domu z płaskim dachem? Co to są kratownice drewniane i gdzie je stosować? Membrany dachowe premium dla doskonałej izolacji dachu Jak podnieść komfort mieszkania na poddaszu? Różnice pomiędzy systemami rynnowymi z PVC i stali powlekanej Czy blachodachówka pasuje na dach drewnianego domu? Rynny stalowe - czy to dobry wybór? Pokrycia z kruszywem skalnym, czy to rozwiązanie sprawdzi się na każdym dachu? Jak obrobić komin z blachy trapezowej? Jaka jest trwałość dachu krytego gontem bitumicznym?

Zobacz więcej Zwiń

Rodzaje więźby na dach spadzisty

W domach jednorodzinnych stosuje się przeważnie jedną z dwóch podstawowych konstrukcji ciesielskich: krokwiowo-jętkową albo płatwiowo-kleszczową. W pierwszej nie występują podpory pośrednie (cała przestrzeń poddasza jest dostępna), a obciążenia pionowe od krokwi przejmują bezpośrednio ściany zewnętrzne budynku. Dach musi być jednak dwuspadowy. Taką więźbę planuje się przy rozpiętości do 12 m.

W najprostszej wersji para krokwi tworzy wraz z drewnianą belką stropową trójkąt. To wariant spotykany w parterowych domach z drewnianym stropem i niezagospodarowanym poddaszem. Najczęściej jednak krokwie opierają się na poziomych belkach - murłatach. Żeby zmniejszyć ich ugięcie, rozpiera się je poziomymi jętkami (mniej więcej na 2/3 wysokości dachu). Aby na użytkowym poddaszu dało się swobodnie chodzić, jętki powinny być jakieś 2,5 m nad podłogą. Przy rozpiętości dachu poniżej 6 m jętki nie są koniecznie, a taką więźbę nazywa się po prostu krokwiową.

Więźba krokwiowo-jętkowa - schemat

Więźba płatwiowo-kleszczowa - schemat

Konstrukcję płatwiowo-kleszczową projektuje się przy rozpiętości dachu do 16 m. Tu potrzebne są dodatkowe podpory - słupy albo ścianki, które ograniczają możliwość zagospodarowania strychu. Krokwie opiera się na poziomych belkach, zwanych płatwiami. Skrajne płatwie leżą na stropie lub ściance kolankowej, pozostałe spoczywają na słupach. Te umieszcza się co 3-5 krokwi, z którymi tworzą wówczas tzw. wiązary pełne.

Pozostałe wiązary, złożone jedynie z pary krokwi na płatwiach, nazywa się pustymi. Ta więźba umożliwia budowę dachów o skomplikowanym kształcie i dowolnym kącie nachylenia. Ale jest bardziej złożona i trudniejsza do wykonania. Słupy, na których opierają się płatwie, na użytkowych poddaszach chowa się zwykle wewnątrz ścian działowych. Ciężar dachu spoczywa głównie na słupach, co oznacza, że nie można ich usuwać bez zgody konstruktora. Zaś na dolnej kondygnacji potrzebne jest dla nich oparcie - zwykle ściany nośne.

Słup podtrzymujący płatew. (fot. J. Werner)

Poza tradycyjnymi konstrukcjami ciesielskimi, stosuje się tzw. wiązary kratowe (kratownice). Te nadają się do skomplikowanych dachów o dowolnym kącie nachylenia i rozpiętości dochodzącej do 30 m. Wiązary mają dobrą sztywność i nie wymagają podpór pośrednich. Zazwyczaj wytwarza się je z desek o np. 4-centymetrowej grubości, łączonych przy pomocy stalowych płytek kolczastych. Ich rozstaw, wynoszący 40-60 cm, jest gęstszy niż w tradycyjnej więźbie. Wiązary powstają najczęściej nie na budowie, lecz w wyspecjalizowanej wytwórni. Konstrukcję dachu można z nich zbudować nawet w jeden dzień.

Wiązar kratowy - schemat

Więźbę buduje się z drewna sosnowego bądź świerkowego, czasami z jodły. Powinno być dobrej jakości, wysuszone i impregnowane, najlepiej ciśnieniowo, ewentualnie zanurzeniowo. Jego wilgotność nie może przekraczać 18%. Samo drewno to świetny materiał konstrukcyjny - łatwy do obróbki, względnie tani. Ma dosyć dobre właściwości termoizolacyjne, a po poprawnym zaimpregnowaniu jest trwały.

Projektując więźbę konstruktor musi wziąć pod uwagę działające na nią obciążenia (ciężar dachu, ocieplenia, napór wiatru, zalegający śnieg). To od obciążeń zależy rozstaw krokwi (60-100 cm) i ich przekrój. Jeśli inwestorowi przyszłaby do głowy np. zmiana rodzaju pokrycia w gotowym projekcie, to koniecznie trzeba to uzgodnić z projektantem. Pokrycia dzielą się bowiem na lekkie i ciężkie. Jeden metr kwadratowy blachodachówki waży kilka kilogramów, metr kwadratowy dachówki ceramicznej dziesięć razy więcej.

Wiązary powstają przeważnie nie na budowie, a w wyspecjalizowanych wytwórniach. (fot. Wiązary Burkietowicz)

Połączenia poszczególnych elementów więźby muszą zapewnić sztywność całej konstrukcji. Stosowane dawniej połączenia ciesielskie na wręby zastępuje się złączami konstrukcyjnymi. To perforowane profile z blachy stalowej, które przytwierdza się do drewna karbowanymi gwoźdźmi. Do budowy dachów wykorzystuje się również stal. Ale w domach jednorodzinnych używa się jej sporadycznie - trudno ją ciąć, łączyć, eliminacja mostków cieplnych jest kłopotliwa.

Podkład w dachu spadzistym - jak go wykonać?

To warstwa dachu znajdująca się między konstrukcją i pokryciem. Stanowi ją izolacja przeciwwodna i przytwierdzony do więźby ruszt z łat i kontrłat bądź deskowanie. Podkład dopasowuje się do kąta nachylenia dachu i materiału pokryciowego. Im mniej szczelne pokrycie, tym szczelniejszy musi być podkład. Wybór - ruszt z łat i kontrłat czy pełne deskowanie wiąże się także ze sztywnością materiału pokryciowego.

Ruszt z łat i kontrłat - najpopularniejszy rodzaj podkładu.

Pełne deskowanie - niezbędne pod pokrycie z gontu.

Dachówki, blachodachówki i blachy profilowane (przede wszystkim trapezowe) są na tyle sztywne, że nie potrzebują oparcia na całej swojej powierzchni - pod nie wystarczy ruszt z łat. Dla blach płaskich, aby się nie zwichrowały, niezbędne jest solidniejsze podparcie w postaci deskowania. Między deskami zostawia się kilkucentymetrowe odstępy, co umożliwia prawidłową wentylację tego pokrycia. Papa i gonty bitumiczne wymagają jak najrówniejszego podkładu - najlepiej w postaci dużych płyt drewnopochodnych, ewentualnie desek łączonych na pióro i wpust. Oczywiście, pełne deskowanie może pojawić się również pod dachówką - to lepsze usztywnienie konstrukcji, ale i wyższe koszty.

Przy omawianiu podkładu należy zwrócić uwagę na wentylację dachu - która jest kluczowa dla jego trwałości i dobrego klimatu w budynku. Dawniej, gdy pod skośnym dachem był po prostu strych, problemów z wentylacją konstrukcji nie było - odsłoniętą od dołu więźbę osuszało powietrze doprowadzane przez otwory wentylacyjne w ścianach szczytowych. Współcześnie na poddaszach z pomieszczeniami mieszkalnymi przestrzeń między krokwiami wypełnia ocieplenie, najczęściej z wełny mineralnej.

Warstwy dachu muszą nie tylko zabezpieczać dom przed wodą opadową, ale i samą konstrukcję przed wilgocią ze środka, np. parą z kąpieli. To zadanie bierze na siebie paroizolacja w postaci folii, ułożona od środka na ociepleniu. A że szczelność nigdy nie jest absolutna, cała konstrukcja musi być wentylowana. Jeżeli podkładem jest ruszt z łat i kontrłat oraz folia dachowa o wysokiej paroprzepuszczalności (zwana także membraną), ocieplenie można układać na styk z folią. Nie należy go jednak do niej dopychać. Wentylację zapewnia luka, znajdująca się bezpośrednio pod pokryciem. Ma być ona drożna na całej długości - od okapu po kalenicę.

W przypadku szczelnego podkładu, np. z płyt drewnopochodnych, lub gdy zastosowano folię o słabej paroprzepuszczalności bądź papę, konieczne są dwie szczeliny wentylacyjne - pierwsza pomiędzy pokryciem i folią, druga - nad ociepleniem. Ta między termoizolacją a folią/deskowaniem ma mieć 3-4 cm. Bez tego para wodna z pomieszczeń skropli się na wewnętrznej stronie folii lub deskowania, co doprowadzi do pogorszenia właściwości izolacyjnych ocieplenia, a z czasem do konieczności jego wymiany.

Trzeba też pamiętać, że folia wstępnego krycia nie nadaje się na tymczasowe zabezpieczenie dachu. Dlatego docelowe pokrycie należy ułożyć jak najszybciej.

Janusz Werner
fot. otwierająca: J. Werner